Osman Babaarslan / Abdurrahman Telli
Çukurova Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü, Adana
GİRİŞ
Teknik tekstil sektörünün en önemli fuarlarından kabul edilen “Techtextil”, iki yılda bir düzenlenmektedir.
“Techtextil” fuarında, teknik tekstil ürünleri 12 farklı kategoride sınıflandırılarak firmalar ve ziyaretçiler buluşturulmaktadır. Bu yıl 11-13 Haziran tarihleri arasında Almanya’nın Frankfurt kentinde gerçekleştirilen fuara yaklaşık 1300 firma ve 40000’i aşkın ziyaretçinin katıldığı belirtilmektedir. Teknik tekstil sektörüne yönelik tüm dünyadan yenilikleri ve ticari uygulamaları bir araya getiren fuarın bu seneki resmi sloganı “Innovations for Life” şeklinde olmuştur. Fuarda ziyaretçileri daha önce hiç karşılaşmadıkları, onları hayrete düşürecek ürünler beklemiyordu. Ancak bu yıl fuar, çok uygun şekilde seçilmiş sloganında olduğu gibi teknik tekstillerin yaşamımızın bir parçası olmaya başladığını gösteriyordu. Geçtiğimiz on yılda teknik tekstiller alanında önemli gelişmeler yaşandı. Fuarda bu gelişmelerin bir sonucu olarak hayatı koruyan ve kolaylaştıran ayrıca yaşama dair problemlere yönelik yenilikçi tekstil çözümlerinin artık ete kemiğe büründüğü görülmüştür. Uzun yıllardır oluşturulan bilgi birikimleri ve çalışmaların artık tuhaf veya ilginç yenilikler olmaktan çıkıp, ticarileştirilmiş ve yüksek miktarda talebi olan ürünler haline geldiği de görülmüştür. Örnek vermek gerekirse bundan on yıl önce güç tutuşur bir kumaş ilginç bir yenilik iken, gelinen noktada bu tarz ürünler yaşamın ayrılmaz bir gerekliliği ve parçası haline gelmiş, standart limit kriterleri olan çok sayıda firma tarafından ticarileştirilmiş ürün grupları oluşturulmuştur. Fuardaki aynı ürün grubunda otuza yakın firma güç tutuşur özelliğinden ziyade konfor, kullanım rahatlığı, maliyet, geri kazanım gibi konularda öne çıkma uğraşına girmiştir. Aslında söz konusu firmalar bu ürünleri yaşamın daha da vazgeçilmez bir parçası haline getirebilmek için yarışmaktadırlar. Diğer bir örnek olarak da elektronik tekstil uygulamalarını verebiliriz. Daha önce kaba, ticarileşebilecek boyutlara ulaşmamış kullanışsız bir konumda olan bu tarz uygulamaların artık günlük kıyafetlerin bir parçası haline geleceğini gösteren işaretler fuar alanındaydı. Üç boyutlu örme kumaşlardan esinlenerek üretilmiş çok sayıda yenilik ve ticari uygulama da ziyaretçileri karşılıyordu.
TEKNİK TEKSTİL ALANINDAKİ GELİŞMELER
Fuar dikkatlice incelendiğinde, teknik tekstil sektöründeki gelişmelerin ana kaynağı olarak lif teknolojisindeki gelişmeler ve disiplinler arası başarılı çalışmaların getirdiği sonuçlar göze çarpmaktadır.Fuarın ruhuna uygun olarak hazırlanmış, lif sektöründe gelinen noktaya örnek teşkil etmesi açısından ilginç bir örnek Şekil 1’de verilmektedir.
Şekil 1: Multi-komponentli lifin enine kesit görüntüsü
Şekilde verilen görüntü, Hills Inc. firması tarafından fuara özel olarak hazırlanmış yaklaşık 200 denye bir monofilamentin enine kesit görüntüsüdür. Multi komponentli lif üretimi yapabilen firma, ulaştığı noktayı göstermek adına bu şekilde iddialı bir çalışma hazırlamıştır. Fuar dönüşünde lif üzerinde yaptığımız mikroskopta enine kesit incelemesinde de iddia edildiği gibi net bir şekilde logoyu görmek mümkün olmuştur. İki bileşenli, üç bileşenli lifler ile başlayan süreç 32 segmentli, 64 segmentli liflerle devam edip bu noktaya kadar ulaşmıştır.
Fuarda lif takviyeli kompozitlerden, giyilebilir elektroniğe, su geçirmeyen nefes alabilir kumaşlardan, sürdürülebilir ve çevreci ürünlere kadar çok sayıda ticari uygulama mevcuttu ve birbirlerini tekrarlıyorlardı. Aşağıda fuar organizasyon kuruluşu tarafından oluşturulmuş ve bilim çevreleri tarafından da kabul görmüş on iki farklı kategoride göze çarpan uygulamalar birkaç örnekle özetlenmektedir.
- 1. Agrotech: Tarım Teknik Tekstilleri
Bu alan ziraat, su ürünleri, bahçecilik ve ormancılıkta kullanılan teknik tekstil ürünleri uygulamalarını kapsamaktadır. Dolu, don, rüzgar, aşırı güneş ışınları gibi doğa olaylarına karşı koruma, yabani otlara ve zararlılara karşı koruma, optimum havalandırma ve sıcaklık sağlama gibi amaçlarla kullanılabilmektedirler. Synthesis Advanced Polymer firması tarafından sunulan Multiblock isimli çiftlik hayvan barınaklarında kullanılan black-out kumaş bu alana seçilmiş bir örnek olarak Şekil 2’de verilmektedir.
Şekil 2: Multiblockkullanımına ait bir görüntü ve kumaş yapısı (SynthesisFabric, 2013)
Multi-filamentpolipropilen esaslı kumaşaözel bir film tabakası ile kaplama yapılarak güneş ışınlarının geçmesi engellenmektedir. Firma, ürünleri için üç yıl garanti vermektedir.
- 2. Buildtech:Yapı Teknik Tekstilleri
İnşaat ve yapı tekstillerinin toprak üstü uygulamalarında beton takviyelendirmesi, ses ve ısı yalıtımı, çatı vb. amaçlı kullanılan ürün gruplarıdır. Fuarda bu alanda basınçlı hava destekli pnomatik yapılar öne çıkmıştır. Şekil 3’de gösterilen Mirasol tarafındansunulan yapıyı benzerlerinden farklı kılan merkezinde üç boyutlu örme kumaş (spacer) bulunmasıdır. Dış kısmı PVC kaplı yapı içerisindeki boşluklarda ise basınçlı hava bulunmaktadır. Bu sayede bot, kano gibi ürünlerde kullanılacak yapı çok hafif olmakta ve daha az takviyeye gerek duymaktadır. İç kısımda kullanılan spacer kumaş ihtiyaca göre 50-400 mm arasında üretilebilmektedir.
Şekil 3: İç kısmı üç boyutlu örme kumaş olan pnömatik yapı
- 3. Clothtech: Giyim Teknik Tekstilleri
Giyim yan malzemeleri ve aksesuarlarını, özellikle de ayakkabı ve çanta sektöründe kullanılan ürün gruplarını ifade etmektedir. Bu ürün grubuna örnek olarak “EventWaterproofFabric” kumaşları gösterilebilir. Genellikle yağmurluklar ve spor kıyafetleri için tavsiye edilen bu kumaş tipi ve teknolojisi ayakkabı sektöründe de kendine yer bulabilecek niteliktedir. Şekil 4’de fonksiyonelliği şematize edilmiş kumaş tipine benzer teknoloji ve prensipte birçok ürün daha fuar alanında sergilenmekteydi. Bu kumaş türlerinde su buharı geçirecek fakat suyu geçirmeyecek büyüklükte deliklerden oluşan membran yapılar kullanılmaktadır. Böylelikle kullanıcı için konfor problemin oluşması engellenmiş olunmaktadır. Bu yapıların ayakkabılarda kullanımlarında da, ayak konforu olumsuz etkilenmediğinden mantar ve koku problemleri giderilebilmektedir.
Şekil 4:eVent kumaşın su geçirmeyen fakat su buharını geçiren yapısı
- 4. Geotech:Jeotekstiller
Zemin yapılarında stabilizasyon, ayırma, drenaj, toprak takviyesi ve erozyon kontrolü gibi amaçlarla kullanılan ürün gruplarıdır.“BelgianFibersManufacturing” firmasının sergilemiş olduğu yüksek dayanımlı polipropilenmultifilament kumaşları bu ürün grubuna örnek gösterebiliriz. Bu kumaşlar karayolu, tren yolu ve havaalanı uygulamalarında kendine yer bulmaktadır (Şekil 5). Firma ürünlerini benzerlerinden ayıran özelliğini siyah ve beyaz olarak ürettiği polipropilen yapıda 52 cN/tex ve üzeri mukavemete sahip lif yapılarından nonwoven ürünlerin üretilmesine bağlamaktadır. BELFORTE lifleri olarak isimlendirilen bu liflerle aynı ağırlıktaki bir jeotekstilyapı olarak kullanılacak nonwoven kumaşta benzerlerine kıyasla darbe ve yüklere daha dayanıklı kumaşlar elde edileceği, polipropilen esaslı olduğu için de ucuz ve düşük ağırlıkta olduğu belirtilmektedir. Bahsedilen kullanım kolaylığının lif yapısında kullanılan spin-finish malzemelerle sağlandığı belirtilmektedir (BelgianFibers, 2013).
Şekil 5:Belforte liflerini içeren kumaş yapılarının kullanılabileceği alanlar
- 5. Hometech: Ev Teknik Tekstilleri
Mobilya, ev tekstilleri ve yer döşemelerinin teknik bileşenlerini ifade eden ürün gruplarıdır. Bu grup için de “PrimaLoft” isimli ev tekstili ürünlerini örnek verebiliriz. “Theluxurydownalternative” mottosuyla ürünlerini sunan firma kaz tüyü ile aynı etkiyi gösterecek yastık ve yorgan ürünleri pazarlamaktadır. Bu etkinin PET şişe atıklarından elde edilen polimerlerden çekilen ultra ince polyester lifleri ile sağlandığı ve hipoalerjenik bir etkinin görülmediği belirtilmektedir (Şekil 6).
Şekil 6:Mekan teknik tekstillerinde kullanılacak PrimoLoft liflerinden üretilen nonwoven yapı (PrimaLoft, 2013)
- 6. Indutech: Endüstriyel Teknik Tekstiller
Endüstriyel amaçlı ürünlerde kullanılan tekstilleri içermektedir. Bu gruba filtreler, konveyör kayışları, contalar, sızdırmazlık elemanları, elektrik ve elektronik komponentleri ve ilgili diğer endüstriyel sistem ve ürünler dâhil edilmektedir. Fuar alanında özellikle bu alanda filtrasyon amaçlı ürünleri yoğunlaşıldığı görülmüştür. Örnek olarak “Europlasma” isimli bir şirketin filtrasyon ürünlerini gösterebiliriz. HVAC filtre üretiminde uzmanlaşan firma klasik kaplama yöntemlerinden farklı olarak düşük basınçlı plazma tekniği kullanarak “NanoficsCoating” ismini verdikleri yöntem ile su ve yağ iticilik kazandırmaktadır. Bu şekilde nano boyutta gözeneklerle filtrasyon yapılmakta aynı zamanda kimyasal ve enerjiden tasarruf sağlanmaktadır.
Şekil 7:NanoficsCoating yöntemi ile üretilen filtre (Europlasma, 2013)
- 7. Medtech: Tıp ve Hijyen Teknik Tekstilleri
Tıbbi ve hijyenik amaçlı olarak kullanılan tekstil ürünlerini içermektedir. Fuarda bu ürün grubuna dair çok sayıda ürünle karşılaşılmıştır. Örneğin, Fraunhofer tarafından ticarileştirilen “FitnessSHIRT” isimli t-shirt kullanıcıyı rahatsız etmeyecek şekilde iletken tekstil elektrodları içermektedir. Özellikle itfaiyeciler ve sporcuların kalp ve solunum hareketlerini izleme amaçlı olarak kullanılmaktadır. Toplanan bilgiler t-shirt üzerinde bulunan belleğe kaydedilmekte, daha sonra bilgisayara aktarılabilmektedir. Bilgileri kaydeden sistem kolayca çıkartılarak kumaş yıkanabilmektedir (Fraunhofer, 2013).
- 8. Mobiltech: Taşımacılık Teknik Tekstilleri
Mobiltech, taşımacılık teknik tekstillerini, kara, deniz, hava tasıma araçlarında ve uzay sanayiinde kullanılan teknik tekstillerini ifade etmektedir. Fuarda emniyet kemerleri, hava yastıkları, iç yüzey kaplama malzemeleri, koltuk döşemelikleri ve otomobil örtüleri, kord bezleri, lastikler, halılar, perdeler, hortumlar, kayışlar, halatlar, filtreler ve çok sayıda kompozit yapıda inovatif ürünlere ev sahipliği yapmaktaydı. Öyle ki, Groz-Beckert ve Toray firmaları fuar alanında teknik tekstillerin otomotivde kullanımını göstermek amacıyla özel arabalar ve tasarlanmış şemalar ilgilenenlerin beğenisine sunulmuştu (Şekil 8). Ayrıca kumaş koltuklarında üç boyutlu örme ve dokuma kumaşların köpüklerin yerini almaya başladığı da net bir şekilde görülmekteydi.
Şekil 8: Toray firmasının otomotiv tekstillerinde kendini yer bulan Ultrasuede isimli ürünleri
- 9. Oekotech: Çevre ve Ekolojiyi Koruma Teknik Tekstilleri
Çevreyi ve ekolojiyi korumaya yönelik teknik tekstil uygulamaları da bu gruba dâhil edilmektedir.Enerji tüketimini azaltma, atıkların geri kazanımı ve kullanım alanlarının genişletilmesi, kimyasal maddelerin azaltılması, doğal ve çevre dostu malzemelerin kullanılması gibi pek çok çevreye duyarlı uygulama fuarda kendine yer bulmuştur. Firmaların büyük çoğunluğu klasik üretimlerinin dışına çıkarak oluşturdukları fikirleri ve ürünlerinin çevreye getirdiği katkıları özellikle vurgulamaya çalışmışlardır. Örneğin döküntü ve kırpıntıları kullanarak geri dönüşümteknolojisi ve makinesi geliştiren “AltexTextileRecycling “, “Margasa”, “PierretIndustries”, “GreenFibers”, “Starlinger” gibi isimlerini çoğaltabileceğimiz çok sayıda firma ürünlerini sergilemiştir.
- 10. Packtech: Paketleme Teknik Tekstilleri
Bu alan paketleme ve ambalaj sanayisi; endüstriyel, tarımsal ve diğer ürünlerin paketlenmesi, taşınması, depolanması ve korunması için kullanılan tüm tekstil yapılarını içermektedir.Bu ürün grubu “bigbag” ler olarak adlandırılan paketleme malzemelerini, çamaşır ve saklama torbalarını, paket bağlama ipliklerini, çay poşetleri ve kahve filtrelerini… kapsamaktadır. Genellikle çuvallarda, nonwoven ve dokumapaketleme malzemelerinde polipropilen lifleri, paket ipliklerinde ve hafif paketlememalzemelerinde poliamid lifleri tercih edilirken; poliüretan (TPU) ve polivinilklorür (PVC) filmlerde paketlemede sıklıkla kullanılmaya başlamıştır. Gıdaların paketlenmesinde tekstil ürünleri çok fazla tercih edilmemesine rağmen, fuarda ürünleri sergileyen “Technical Absorbents” geliştirdiği süper emici lif ve polimerlerin, kümes hayvanları ürünlerinde bakterilerin yayılmasını engelleyebilecek yapıda sıvı depolayabilen gıda ambalaj ürünleri ve donmuş gıdalar için paketleme ürünü olarak tavsiye edilmektedir (Technical Absorbents, 2013).
- 11. Protech: Koruyucu Teknik Tekstiller
Koruyucu teknik tekstiller, insan hayatı için tehlike oluşturabilecek çevre koşullarına ve zararlı maddelere karşı koruma amaçlı giysiler, ara malzeme ve ekipmanları kapsayan ürün gruplarıdır. Bu ürünlerin balistik koruma, darbelere karşı koruma, alevden koruma, nükleer/
biyolojik/kimyasal koruma, kamuflaj, yüksek voltajdan ve statikelektriklenmeden koruma gibi fonksiyonelliklere sahip olabilmektedirler. Fuardan konuyla ilgili olarak,Zoltek firmasının Pyron liflerinden üretilen ürünleri örnek gösterebiliriz. Bu ürünlerin limit oksijen indeksleri %40-50 arasında değişebilmektedir. Kesik elyaf, filamenttow, iplik ve kumaş formunda satılan bu lifler yanmazlık ve alev bloklayıcı özelliklerinden yararlanılarak giysi, mobilya, araba ve uçak malzemesi olarak kullanılabilmektedir. Hammaddesi poliakrilnitril (PAN) olan bu malzemeler yüksek sıcaklıkta fırınlarda işlem görerek molekül yapısı stabilize edilmektedir. Oksidasyon işleminden sonra da yüzey işlem maddeleri uygulanmaktadır. Daha sonra filamenttowlar istenilen forma sokulmaktadır.
Şekil 9: Pyron liflerinin diğer ısı ve sıcaklığa karşı dayanıklı liflerle karşılaştırılması (Zoltek, 2013)
- 12. Sporttech: Spor ve Serbest Zaman Teknik Tekstilleri
Spor ve serbest zaman giysileri, alet ve araçlarını kapsayan teknik tekstil ürün grubudur. Spor giysilerinde; rüzgâr, su ve hava şartlarına karşı koruma, ısı yalıtımı, buhar geçirgenliği, esneklik, kullanım kolaylığı ve uygunluğu gibi özellikler beklenmektedir. Bu alanda da fuarda çok sayıda firma boy göstermiştir. Özellikle üzerinde durulan nokta sporcunun hareket kabiliyetini kısıtlamayacak formda hijyenik ürünler olmuştur. Örnek olarak,Schoeller firmasının WB-Formula isimli ürününü gösterebiliriz. Ürün doğa sporlarıyla ilgilenenler için, tek veya her iki yönünde poliamid ve elastan lifleriyle esneklik kazandırılmış düşük ağırlıktaki bir kumaş ilesu ve rüzgar geçmesini engelleyecek aynı zamanda nefes alabilecek yapıda poliüretan yapıda bir membranın lamine edilmesi esasına dayanmaktadır.
SONUÇ
Techtextil 2013 fuarı teknik tekstil uygulamalarının giderek yaygınlaştığını ve Türk firmalarının da bu pazardan pay alabilmek adına önemli adımlar atmaya başladıklarını göstermiştir. Fuara Türkiye’den de hatıra sayılır katılımcı ve ziyaret gerçekleşmiştir. Sektörü takip etmek, gelişmeleri yerinde birebir tartışmak adına bu tür fuarlar genellikle verimli geçmektedir.
