Finlandiya biyoekonomi sektörünü temsil eden üst düzey bir heyet 2-5 Şubat 2015 tarihlerinde İstanbul ve Ankara’yı ziyaret etti.
Finlandiya’nın önde gelen firmaları 3 Şubat’ta İstanbul’da düzenlenen bir toplantıda kamu ve özel sektörden temsilcilerle biraraya gelerek yeni bir teknoloji tanıttılar. VTT Finlandiya Teknik Araştırma Merkezi, Stora Enso Oyj, Metsä Fibre Oy, NIS Cluster Oy gibi firmalar çözünebilir selüloz adı verilen kağıt selülozundan tekstil dokusu yapmak için kullanılan çevre dostu ve maliyet etkin yepyeni bir teknolojiyi Türk endüstrisine ve kamu sektörüne tanıttılar. Her iki ülkenin uzmanları, kağıt ve selüloz, çözünebilir selüloz ve tekstil sanayilerinin temsil edildiği İstanbul’da düzenlenen ortak bir toplantıyla bu yeni teknolojiye dair olanakları tartıştılar. Fin heyetinin sunumları VTT Finlandiya Teknik Araştırma Merkezi’nin Başkan Yardımcısı Prof. Johanna Buchert ve Araştırma Profesörü Prof. Ali Harlin tarafından yapıldı. Fin heyeti toplantı sonrasında Türk kağıt, selüloz ve tekstil sanayilerinin temsilcileriyle biraraya gelerek Türkiye ile Finlandiya arasında biyoekonomi alanındaki işbirliği fırsatlarını görüştüler. Heyet temsilcileri, Ankara ziyaretlerinde Finlandiya Avrupa İşleri ve Dış Ticaret Bakanı Lenita Toivakka ile birlikte Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi, Orman ve Su İşleri Bakanı Veysel Eroğlu ve TOBB Başkan Yardımcısı Çetin Osman Budak ile görüşme fırsatı buldular. Türk firmaları ile de görüşmeler gerçekleştiren heyet temsilcileri, iki ülke arasında imzalanan JETCO anlaşması kapsamında ileride Finlandiya ve Türkiye arasındaki ticaret hacminin bu gibi yeni fırsatlarla daha da artarak devam etmesini beklediklerini belirttiler.
ÇÖZÜNEBİLİR SELÜLOZ TEKNOLOJİSİ
Giyeceklerinizin odun bazlı hammaddelerden yapıldığını biliyor musunuz? Kıyafetlerinizin yıkama etiketlerinde muhtemelen viskoz kelimesiyle karşılaşmışsınızdır. Viskoz aynen Rayon, Modal ve Liyosel gibi odundan yapılan bir tekstil elyafıdır.
AĞAÇTAN ÇÖZÜNEBİLİR SELÜLOZA YOLCULUK
Rejenere elyafların hammaddesi olan çözünebilir selüloz farklı ağaç türlerinden üretilebilir. Fin tedarikçi Stora Enso bunun için huş ağacını kullanmaktadır. Başka ülkelerde çözünebilir selüloz ökaliptüs gibi başka ağaç türlerinden de üretilmektedir. Çözünebilir selülozun üretim süreci kağıt için selüloz üretimine çok benzemektedir: lignin ve ekstraktlar, kabukları soyulmuş ve seyreltilmiş ağaçtan çıkarılmaktadır. Daha sonra ağaç yongaları kimyasallarla pişirilir, yıkanır, ağartılır ve kurutulur. Başlıca farklılaşma odunun içindeki mevcut şekerlerin yani hemiselülozun ön hidroliz adımıyla geniş ölçüde atılmasıdır. Nihai ürün pamukla aynı kimyasal özelliklere sahip olan yüksek saflıkta bir hamurdur.
PAMUĞA ALTERNATİF BİR HAMMADDE OLARAK ÇÖZÜNEBİLİR SELÜLOZ
Kentleşme, kullanılabilir gelir ve alışveriş kültürü tüm dünyada tekstile olan talebi artırmaktadır. Başlıca tekstil elyafları polyester gibi fosil bazlı sentetik elyaflar ve pamuktur. Pamuk ekiminin küresel düzeyde önemli ölçüde artırılması mümkün görünmemektedir. Bu nedenle, pamuğa yakın özellikler taşıyan doğal tekstil elyaflarının bulunması önem arz etmektedir. Odun bazlı tekstiller esas olarak çözünen, bükülen ve tekstil elyafı olarak rejenere edilen çözünebilir odun hamurundan elde edilir. Rejenere elyaflar ana elyaf malzemesini tamamlamanın yanı sıra pamuk veya fosil bazlı tekstilleri de kısmen ikame etme fırsatı da sunmaktadır. Odun tekstili elyafları yenilenebilir ve sürdürülebilir olduğundan bu elyafların üretimi tarım üretiminin önünü kesmemektedir. Mevcut durumda kullanılmakta olan viskoz üretim süreci, daha çevre dostu tekniklere doğru çok sayıda değişikliğe uğramaktadır.
Pamuk yetiştirmek çok büyük miktarlarda su gerektirir: 1 kg pamuk lifi üretmek için gereken su ile 26 kg’den fazla rejenere odun tekstil elyafı üretilmesi mümkündür. Dünyada ekilebilir alanlar giderek azalırken gıda talebi baş döndürücü şekilde artmaktadır. Günümüzde pamuk tarımı, esasında kolaylıkla gıda tarımı için kullanılabilecek olan arazilerde yapılmaktadır. Aşağıdaki örnek çözünebilir selülozla ilgili olasılıkları çok güzel bir şekilde sergilemektedir: Finlandiya’da ormanların yıllık büyümesi 100 milyon metreküptür ve bu miktar tüketim oranının 40 milyon metreküp üstündedir. Bu odun üretimi fazlasının sadece yarısı, çözünebilir selüloz halinde pamuğa ikame olacak şekilde kullanılırsa bu durum, pamuk tarlalarının, 20 milyon kişiye yetecek gıda tarımı yapılmasını sağlayacak şekilde kullanılmasını mümkün kılacaktır.
FİNLANDİYA’DAKİ ÇÖZÜNEBİLİR SELÜLOZ TEDARİKÇİLERİ
Stora Enso’nun Finlandiya’daki Enocell fabrikasında çözünebilir selüloz üretmektedir. Türkiye’ye en fazla yumuşak odun hamuru temin eden bir diğer Fin firması olan Metsa Fibre ise 1.3 milyon ton kapasiteli bir selüloz üretim tesisi kurmayı ve örneğin tekstil elyafları gibi odundan yapılan başka biyo malzemeler üzerinde de çalışmayı planlamaktadır.
TEKSTİL SEKTÖRÜNDE ÇÖZÜNEBİLİR SELÜLOZ KULLANIMI
Tekstil sanayinde kullanılmak üzere formüle edilen çözünebilir selüloz daha sonra farklı kimyasallarla çözünme ve rejenerasyon sürecine tabi tutularak rejenere selüloz elyafına dönüştürülür. Selüloz türevi orta sertlikte bir sülfürik asit solüsyonu içine bir nozul vasıtasıyla aktarılır. Selüloz formlu iplikler nötrlenir, yıkanır ve kurutulur. Bu da sonrasında kesilen, tekstüre edilen ve yün ipliğine dönüşen pamuğumsu – ipeksi bir pofudukluk sağlar. Bu çözünme – rejenerasyon süreci için Ryon, Cupro, Viskoz, Modal, Liyosel gibi yumuşak yünden sert ipeğe kadar farklı kalitede elyaf malzeme üretilen farklı alternatif seçenekler geliştirilmiştir. Bu rejenere elyaflar farklı tekstil ürünlerinde (moda ve giyim, iç dekorasyon ve yaşam, teknik tekstiller vb) kullanılabilir.
SELÜLOZ KARBAMAT (Cellulose carbamate CCA) TEKNOLOJİSİ
Mevcut ve kullanılmakta olan selüloz rejenerasyon süreçlerinin bazıları oldukça sürdürülemez olduğundan dolayı daha çevre dostu yeni süreçler FIBIC, Fin Orman Grubu (Finnish Forest Cluster), Finlandiya Teknik Araştırma Merkezi (VTT) ve Aalto Üniversitesi tarafından araştırılmaktadır. Bu süreçlerin örnekleri Selüloz Karbamat (Cellulose carbamate CCA), Bio Selsol ve Ioncel-F’dir. Bu alandaki en yeni fırsatlardan bir tanesi de tekstil atıklarının rejenere selülozik liflerin üretimi için hammadde olarak kullanılmasıdır. Rejenere selülozik liflerden yapılan tekstil malzemelerinin gözlemlenen özellikleri oldukça iyidir ve pek çok durumda pamuk veya ipek ile benzerlik göstermektedir. Viskoz ve Liyosel hali hazırda mevcut olan ticari ürünlerdir. Ancak sürdürülebilir tekstil elyaflarına yönelik artan talebe yanıt vermek amacıyla VTT, selüloz karbamat (CCA) teknolojisinin kimyasal verimliliğini daha da geliştirmiştir. VTT’nin hallihazırda örneğin yeni hammaddeleri değerlendirmek ve Bio Selsol sürecini geliştirmek gibi laboratuvar ölçeğinde viskoz elyafları üretebilme imkanları mevcuttur. Selüloz karbamat esas olarak, temiz ve çevre dostu üretim tekniklerine geçişi arayan, hamur ve selüloz türevleri sektörlerindeki endüstriyel iş ortaklarıyla yakın çalışan Rayon-elyafı ve Selofan-film üreticileri gibi halihazırda viskoz kullanan sanayiyi hedeflemektedir.
